Đó là nội dung của chương trình đào tạo y khoa liên tục do Liên chi hội Khoa Học Tiêu Hóa TPHCM với chủ đề “Phòng ngừa và điều trị bệnh lý tiêu hóa trên góc nhìn đa chuyên khoa” tổ chức sáng 14/4/2024, thu hút gần 450 bác sĩ, chuyên viên y tế từ TPHCM và các tỉnh lân cận đến tham dự.

Thông qua 3 bài báo cáo, các chuyên gia đã đem đến cái nhìn đa chiều về bệnh lý đường tiêu hóa trên dưới góc độ cơ xương khớp, hô hấp và tiêu hóa.

BS.CK2 Trần Kiều Miên – Phó Chủ tịch Hội Khoa học Tiêu Hóa Việt Nam, Chủ tịch Liên chi Hội Khoa học Tiêu hóa TPHCM chia sẻ: “Con người là một khối thống nhất, chúng ta không thể tách rời cơ quan này ra khỏi cơ quan khác. Trong chương trình hôm nay, chúng ta xem xét sự liên quan giữa việc điều trị cơ xương khớp, hô hấp với sự tăng tiết axit và các bệnh lý đường tiêu hóa trên, bên cạnh đó còn tìm hiểu cách sử dụng các loại thuốc NSAID như thế nào trong bệnh lý đường tiêu hóa.

Đó cũng chính là mục đích chúng tôi tổ chức hội thảo này. Trong đó, 3 bài báo cáo đã đi sâu vào hai vấn đề: Sử dụng PPI và thuốc NSAID thế nào trong bệnh lý cơ xương khớp và bệnh lý đường hô hấp kéo dài, ho mạn tính có liên quan đến bệnh lý trào ngược dạ dày thực quản”.

50 – 60% các trường hợp loét dạ dày tá tràng liên quan đến NSAIDs

Trong bài báo cáo “Quản lý tối ưu tổn thương niêm mạc đường tiêu hóa do NSAIDs” – TS.BS Tăng Hà Nam Anh – Chủ tịch Hội Nội soi khớp và Thay khớp Việt Nam cho biết, có 4 kiểu đau thường gặp: đau cơ học, đau do viêm, đau xơ cơ, đau thần kinh. Thuốc chống viêm không steroid – NSAIDs luôn là nhóm thuốc đầu tay trong điều trị các bệnh lý cơ xương khớp. NSAIDs được sử dụng rộng rãi để kiểm soát đau và viêm, khoảng 700 triệu toa thuốc được kê mỗi năm và 40% bệnh nhân sử dụng NSAIDs trên 60 tuổi.

Tuy nhiên, NSAIDs có liên quan đáng kể đến các biến chúng dạ dày tá tràng. Nguy cơ tương đối về rối loạn thực quản ở bệnh nhân viêm khớp dạng thấp dùng NSAIDs cao gấp đôi so với những bệnh nhân không dùng. 50 – 60% các trường hợp loét dạ dày tá tràng liên quan đến NSAIDs, xuất hiện lần đầu tiên như 1 biến chứng của thuốc, tổn thương đã xuất hiện âm thầm trước đó.

Trong một nghiên cứu trên 2.000 bệnh nhân đang điều trị bằng NSAID, 15% bệnh nhân có các triệu chứng ở đường tiêu hóa trên nhưng tỷ lệ lở loét không khác nhau giữa bệnh nhân có triệu chứng và không có triệu chứng. TS.BS Tăng Hà Nam Anh cho biết: “Trước khi xuất hiện một biến chứng tiêu hóa, hầu hết bệnh nhân không có triệu chứng báo trước”.

Bài báo cáo đề cập đến nguy cơ xuất huyết tiêu hóa tăng khi số lượng các yếu tố nguy cơ tăng lên. Các yếu tố nguy cơ bao gồm: tuổi tác cao, liệu pháp NSAIDs liều cao, tiền căn loét, sử dụng aspirin, corticosteroids hoặc kháng đông,…

Khi nói về dự phòng lở loét và biến chứng do NSAIDs và Aspirin, TS.BS Tăng Hà Nam Anh khẳng định: “PPI là thuốc hiệu quả nhất trong điều trị và phòng ngừa các tổn thương, biến chứng và triệu chứng do thuốc gây ra”. Theo thử nghiệm lâm sàng, Esomeprazone 20mg có hiệu quả hơn các PPI khác trong việc chữa lành và ngăn ngừa lở loét do NSAIDs.

Cảnh giác bệnh trào ngược dạ dày thực quản trên bệnh nhân hô hấp

Chia sẻ về “Nhận diện và điều trị bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD) trên người bệnh hô hấp”, TS.BS Lê Khắc Bảo – Phó Chủ tịch Hội Y học giấc ngủ Việt Nam, Giám đốc Trung tâm Giáo dục Y học, Đại Học Y Dược TP.HCM cho biết, dù GERD là bệnh tiêu hóa nhưng có thể biểu hiện ra bằng các bệnh hô hấp.

BS dẫn chứng có đến 13% các trường hợp GERD biểu hiện bằng ho kéo dài, 10% biểu hiện bằng trào ngược họng thanh quản và 5% có triệu chứng như hen. “Những con số này nhắc nhở bác sĩ khi bệnh nhân ho kéo dài cũng có khả năng là do trào ngược dạ dày thực quản, dù biểu hiện giống bệnh hô hấp nhưng không phải là bệnh hô hấp” – TS.BS Lê Khắc Bảo nói.

GERD là nguyên nhân gây ho kéo dài trong khoảng 20% trường hợp và là bệnh đồng mắc hay gặp của hen, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, ngưng thở tắc nghẽn khi ngủ và bệnh phổi mô kẽ.

TS.BS Lê Khắc Bảo chỉ ra thừa cân béo phì, hút thuốc, uống rượu bia và hoạt động quá mức là những yếu tố nguy cơ GERD trên người ho mạn. Nhận diện GERD trên người bệnh hô hấp dựa trên các yếu tố nguy cơ, đặc điểm ho mạn và các triệu chứng ngoài tiêu hóa của GERD. Chẩn đoán xác định GERD thường nhất là điều trị thử PPI liều cao 1 – 2 tuần. TS.BS Lê Khắc Bảo cũng lưu ý rằng, PPI chỉ hiệu quả trên hen có triệu chứng GERD rõ và triệu chứng hen về đêm.

Ho kéo dài do GERD có thể điều trị bằng các biện pháp thay đổi lối sống, điều trị bằng thuốc và phẫu thuật. BS khuyên bệnh nhân tránh ăn uống 3 giờ trước khi ngủ không ngủ nằm nghiêng phải; giảm cân; hạn chế rượu, cà phê, nước uống có ga và thuốc lá; tránh thức ăn nhiều gia vị, nhiều mỡ; chia thành 4 – 5 bữa ăn nhỏ mỗi ngày; tránh nằm ngay sau khi ăn; dùng gối chống trào ngược.

Đối với biện pháp dùng thuốc, các loại thuốc có thể sử dụng là Sucralfate, Cimetidine, Baclofen,…TS.BS Lê Khắc Bảo khẳng định: “Điều trị GERD cần phối hợp thay đổi lối sống và điều trị bằng thuốc với nòng cốt là PPI. Tùy theo tình hình đáp ứng, có thể tăng hoặc giảm liều PPI cho phù hợp với bệnh nhân”.

Thói quen ăn uống, sinh hoạt liên quan khởi phát triệu chứng trào ngược ở người Việt

Trong chương trình, PGS.TS.BS Quách Trọng Đức – Phó Chủ tịch Hội Khoa học Tiêu Hóa Việt Nam, Bộ môn Nội tổng quát – Đại học Y dược TP.HCM đã trình bày phần báo cáo với chủ đề “Xử trí GERD và phòng ngừa biến chứng NSAIDs: Góc nhìn tiêu hóa”.

PGS.TS.BS Quách Trọng Đức nhận định: “Tiêu chuẩn vàng chẩn đoán đã có nhưng khó áp dụng trong tiếp cận ban đầu do quá xâm lấn và sử dụng các thiết bị phức tạp, không thường quy và tốn kém cho bệnh nhân. Thực tế lâm sàng dựa trên triệu chứng và điều trị thử ban đầu nếu không có triệu chứng báo động”. Theo đồng thuận LYON, phương pháp chẩn đoán GERD thường dùng nhất là nội soi. Các phương pháp đo pH và trở kháng thực quản, đo chức năng vận động thực quản độ phân giải cao vẫn chưa phổ biến.

PGS.TS.BS Quách Trọng Đức cho biết, thói ăn uống, sinh hoạt liên quan khởi phát triệu chứng trào ngược ở người Việt. Trong đó, các thói quen như ăn quá no, ăn trước khi ngủ chỉ 2 tiếng đồng hồ, thức ăn nhiều chất béo, uống nhiều rượu bia, nước ngọt là nguyên nhân chính làm khởi phát GERD.

Theo hướng dẫn của Hội Tiêu hóa Mỹ năm 2022, vấn đề chẩn đoán, tiếp cận và điều trị GERD có hai phần quan trọng, quyết định chiến lược. Đầu tiên là tiếp cận, đưa ra điều trị thử tùy thuộc vào bệnh nhân có triệu chứng điển hình (ợ nóng – cảm giác nóng rát sau xương ức khi ở tư thế gập người, nằm ngay sau ăn) hay không. Trường hợp bệnh nhân có triệu chứng cổ điển (ợ nóng, ợ trớ) mà không có triệu chứng báo động, được khuyến cáo sử dụng PPI trong ít nhất 8 tuần. Nếu sử dụng ít hơn 8 tuần, các triệu chứng sẽ tái phát thường xuyên hơn. Khi bệnh nhân có triệu chứng điển hình và đáp ứng thuốc, bác sĩ sẽ giảm liều và ngưng thuốc chứ không sử dụng liên tục.

Trường hợp bệnh nhân có các triệu chứng không điển hình như ho kéo dài, tằng hắng, vướng họng, bác sĩ cần hỏi bệnh nhân có triệu chứng trào ngược điển hình kèm theo không. Nếu không có, cần phải cân nhắc vì điều trị PPI hiếm khi nào cho thấy đáp ứng tốt. Nếu bệnh nhân có triệu chứng trào ngược điển hình, khuyến cáo là có thể điều trị thử PPI liều gấp đôi, thời gian kéo dài đến 12 tuần.

“Để xử trí trào ngược dạ dày thực quản cần thay đổi lối sống kết hợp với dùng thuốc, trong đó PPI là thuốc nền tảng ở thời điểm hiện tại” – PGS.TS.BS Quách Trọng Đức khẳng định.

Khảo sát trên 171 bệnh nhân liên tiếp bị xuất huyết tiêu hóa do loét dạ dày – tá tràng nhập Bệnh viện Nhân dân Gia Định cho thấy tỷ lệ nhiễm H.pylori trên bệnh nhân xuất huyết tiêu hóa là 94,1% và 25,1% có tiền sử sử dụng NSAID. “Như vậy, có một số lượng rất lớn bệnh nhân vừa có NSAIDs vừa có HP. Đây là một điểm báo động cho lâm sàng” – PGS.TS.BS Quách Trọng Đức cảnh báo bệnh nhân có HP có nguy cơ tổn thương loét dạ dày – tá tràng và xuất huyết tiêu hóa rất cao.

Phòng ngừa biến chứng tiêu hóa do NSAIDs được chia thành phòng ngừa tiên phát và phòng ngừa thứ phát. Đối với phòng ngừa tiên phát, nên kiểm tra và diệt trừ H.pylori nếu có ý định sử dụng NSAIDs lâu dài. Cần đánh giá toàn diện các nguy cơ tiêu hóa, tim mạch để quyết định chiến lược phòng ngừa thích hợp.

PGS.TS.BS Quách Trọng Đức nhấn mạnh: “Tổn thương đường tiêu hóa dưới do sử dụng NSAIDs phối hợp với PPI là một bệnh lý mới nổi và có nguy cơ diễn biến với tần suất ngày càng tăng khiến vấn đề xử lý khá phức tạp. Do đó, để cân bằng được mối quan hệ này, cần phải cân nhắc sử dụng PPI đúng liều cho đúng bệnh nhân”.

Phương Linh – AloBacsi.vn